موارد استفاده ماساژ

حکما دلایل متعددی را در لزوم ورزش و دلک بیان کرده اند. ابوبکر اخوینی ریاضت یا ورزش را برای پاکسازی بدن از فضول، آماده شدن اعضا برای دریافت مواد غذایی و افزایش حرارت غریزی یا انرژی پایه لازم می داند.

استاد وی رازی نیز معتقد است که جنبش و ورزش برای فعال نگه داشتن راه های دفعی بدن و کمک به تخلیه پس مانده ها لازم است.

در واقع ثمره اصلی حرکت یا دلک کمک به حرارت پایه بدن و بهبود سوخت و ساز و عملکرد سیستم های درونی بدن در جهت مقابله با عوامل آسیب رسان، جذب و دفع بهتر مواد است.

از نظر حکما برانگیخته شدن حرارت درونی به کمک حرکت اعضا شایسته ترین راه کمک به حرارت درونی فرد در اداره بدن است. همچنان که سید اسماعیل جرجانی می گوید "حرارتی که مدد حرارت غریزی را شاید و از گوهر اوست، حرارتی است که از حرکت اندام ها تولد کند".

اما ابن سینا به جهت اهمیتی که برای حرکت در حفظ سلامتی قائل است بحث خود در اصول ششگانه تندرستی را با ورزش آغاز می کند. او متذکر می شود که وقتی مواد زائد حاصل از مراحل مختلف هضم در بدن تجمع می یابند شرایط برای پیدایش عفونت، بیماری های سوء مزاجی یا بی اعتدالی و بروز ورم مهیا و از توان دفاعی بدن کاسته می شود.

وی بهترین راه پیشگیری از این عوارض را ورزش می داند و معتقد است که اگر تحرک اعضا به صورت صحیح، در زمان مناسب و متناسب با مزاج معتد فرد صورت بگیرد، بدن از مصرف دارو بی نیاز می شود.

عقیلی خراسانی در بیان ضرورت دلک متذکر می شود که افراط در ورزش با تحلیل رطوبت های ضروری بدن باعث ضعف می شود. پس لازم است که قبل از بروز خستگی و تعریق شدید ورزش کردن متوقف شود و باقی مواد محتبس در اعضا به کمک دلک تحلیل روند و دفع شوند.

وی همچنین دلک و مالش را قبل از ورزش برای آماده شدن اعضا جهت حرکت ضروری می داند.

حرکت می تواند به صورت عام یعنی شامل کل بدن یا خاص و محدود به برخی اعضا باشد. مجوسی اهوازی دلک سراسری بدن را از جمله حرکت های عام و حرکت های تجویزی از سوی پزشکان را جزء حرکت های خاص بر می شمرد.

دلک یا حرکتی که توسط فرد دیگر بر روی اعضا اعمال می شود بر اساس شدت، سرعت و مدت متفاوت است. دلک نرم، آهسته و کوتاه مدت یعنی ماساژ تا حدی که پوست شروع به قرمز شدن می کند باعث نرمی و آرامی بدن، باز شدن منافذ پوستی و بالندگی اعضا می شود.

با افزایش سرعت، قدرت و زمان مشت و مال در حد اعتدال گرمای بیشتری اعمال می شود و ماهیچه ها سفت و نیرومند تر می شوند. اما وقتی شدت، سرعت و مدت ماساژ از حد اعتدال می گذرد یعنی زمانی که بالندگی اعضا رو به کاستن می نهد تحلیل شروع می شود و کم کم لاغری و سردی بر عضو غلبه می کند.

شکل های مختلف دلک عبارتند از:

• دلک قوی و صلب: در این روش با مالش قوی و عمیق به تقویت و سفتی عضو کمک می شود.

• دلک نرم و لین: باعث تخلخل یا افزایش حجم، جذب رطوبت و نرمی عضو می شود.

• دلک معتدل: با ایجاد حرارت معتدل در عضو به جذب مواد به سمت عضو کمک می کند و چون قدرت تحلیل زیادی ندارد باعث چاقی موضعی می شود.

• دلک کثیر: این دلک طولانی مدت تحلیل زیاد و لاغری موضعی را سبب می شود.

• دلک خشن: در این روش ماساژ با پارچه ای خشن (پارچه پشمی) انجام می شود تا هم رطوبت ها تحلیل روند و هم خون زیادی به موضع جذب شود. اگر این ماساژ تا زمان بروز سرخی در عضو ادامه یابد می تواند سبب سفتی و بزرگی عضو شود. اما ادامه ماساژ بعد از این مرحله با تحلیل عضو همراه خواهد بود.

اثرات موضعی دلک و غمز در کنار ارتباط های بین عضوی مطرح در طب ایرانی باعث شده که برای دلک و غمز به غیر از فواید مشابه به ورزش یعنی کمک به جذب مواد، دفع فضول و افزایش توان بدنی نتایج بهداشتی درمانی ویژه ای نیز مطرح باشد.

در واقع دلک در مواردی که بیماری محدود به یک عضو است یا هدف از درمان، چاقی یا لاغری موضعی است، درمان انتخابی است. دلک بهترین درمان برای مقابله با بیماری هایی است که به بیان تخصصی طب ایرانی از برد مجمد یا احتباس ریحی ناشی می شوند.

در این موارد تنها راه مقابله با بیماری دلک کثیر است. دلک در مواردی که ماده زائد در یک عضو محتبس است با رفع غلظت و لزوجت آماده شدن ماده جهت دفع یا نضج آن کمک می کند. در این موارد که ماده موذی به علت غلظت و لزوجتش از بدن دفع نمی شود تنها راه تحلیل آن دلک است.

در کوچکی مادرزادی یا نقصان عارض از لاغری موضعی مالش مکرر قسمت ابتدایی یا پایه عضو می تواند با افزایش حرارت موضعی و اتساع مجاری عضو خون بیشتری را به موضع جذب کند و با بهبود تغذیه عضوی باعث چاقی موضعی شود. البته این نتیجه تنها از دلک موضعی حاصل می شود و در حرکت های عام بدن که اعضای مجاور هم مشارکت دارند دیده نمی شود.

از نگاه کل نگر و ارتباط تنگاتنگ شناخته شده بین عضوی در پزشکی ایرانی، دلک و غمز می تواند با رفع گرفتگی در اعضای محاذی یعنی همراستای نقاط مالش داده شده به بهبود عملکرد اعضای متناظر با نقاط مالش داده شده کمک کند و باعث توجه جریان مواد از بالا به سمت پایین بدن شود و بدین طریق به دفع مواد زائد از مجاری طبیعی کمک کند.

بر این اساس ماساژ  دست و پا یا غمز درمانی در بیماری های مختلفی به خصوص امراض سر به عنوان یک روش درمانی مطرح است و استفاده از سنگ پا به عنوان یک امر بهداشتی و مفید در اکثر و به قول حکیم ارزانی در همه بیماری های سر توصیه می شود.